Προς μία σπινοζική κριτική της Πολιτικής Οικονομίας

Από το blog Unemployed Negativity*

* http://www.unemployednegativity.com/2012/11/towards-spinozist-critique-of-political.html

μετάφραση: Κατρίν Σ.Καρυπίδου

Η συνάντηση ανάμεσα στον Σπινόζα και στον Μαρξ, η οποία διατρέχει τη μαρξιστική σκέψη κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20^ου αιώνα, οργανώθηκε, αρχικά, γύρω από τρεις άξονες. Ο πρώτος, ή τουλάχιστον ο πιο γνωστός, αφορά στη χρήση από τον Althusser της σπινοζικής κριτικής στην τελεολογία, τον ανθρωπομορφισμό και τον ανθρωποκεντρισμό, με στόχο τη διαμόρφωση της μήτρας κάθε πιθανής θεωρίας της ιδεολογίας, μετατοπίζοντας αποτελεσματικά την ιδεολογία από μία κριτική του ενός ή του άλλου περιεχομένου σκέψης, στον θεμελιώδη προσανατολισμό της. Ο δεύτερος στη σειρά άξονας, τουλάχιστον με όρους δημοφιλίας, στηρίζεται στο μετασχηματισμό, σύμφωνα με τον Negri, της ζωντανής εργασίας σε συγκροτητική ισχύ, μέσω της έννοιας του σπινοζικού conatus. Μέσα από τη ματιά του Spinoza καθίσταται εφικτό να δούμε την παραγωγική εργασία, η οποία ενυπάρχει σε κάθε θεσμό και φαντασιακή αναπαράσταση, να γίνεται τελέσφορη στην εποχή της πραγματικής υπαγωγής. Ένας τρίτος προσανατολισμός θα μπορούσε να συσχετιστεί με τον Alexander Matheron, ο οποίος διατυπώνει ταυτόχρονα μια σπινοζική θεωρία για τις κοινωνικές σχέσεις, τη διατομικότητα, προτού καν επινοηθεί ο όρος, και έναν εκτεταμένο προσδιορισμό της αλλοτρίωσης. Αυτή η προσπάθεια ορισμών είναι, αναμφιβόλως, απλουστευτική, έχει, ωστόσο, το μοναδικό πλεονέκτημα να υπογραμμίζει το γεγονός ότι μεγάλο μέρος της μαρξιστικής εμπλοκής με τον Spinoza, λαμβάνει χώρα περισσότερο στο πεδίο της πολιτικής ή της ιδεολογίας, παρά της οικονομίας.

Αντισημιτισμός και φασιστική προπαγάνδα, του Τέοντορ Αντόρνο

Στη σειρά των κειμένων που δημοσιεύουμε σχετικά με το φαινόμενο του φασισμού, με ιδιαίτερη χαρά παρουσιάζουμε μια μετάφραση του φίλου Γιώργου Στεφανίδη.
Πρόκειται για ένα μικρό κείμενο του Αντόρνο για τον φασισμό, το οποίο είναι πολύ κοντά, χρονικά και περιεχομενικά, με τα Στοιχεία Αντισημιτισμού  της Διαλεκτικής του Διαφωτισμού. 

Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, μιας και είναι η πρώτη μετάφρασή του στα ελληνικά, αλλά επιπλέον παρουσιάζει μια προβληματική για το φασιστικό φαινόμενο, η οποία δεν ακούστηκε, τουλάχιστον σε ευρεία κλίμακα, παρά τον πλούτο και την πολλαπλότητα όσων έχουν δει το φως της δημοσιότητας τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, εξ αιτίας του φαινομένου Χ.Α. 

Το κείμενο πραγματεύεται σημεία και ερωτήματα τα οποία σήμερα έχουν απαντηθεί (ίσως και με την συμβολή του ίδιου του Adorno). Αλλού πάλι διατηρεί την επικαιρότητά του. Κυρίως όμως έχει ενδιαφέρον στα σημεία που ακολουθεί τη γνωστή γραμμή ανάλυσης της Σχολής της Φρανκφούρτης περί ατόμου, μάζας, ανορθολογισμού αλλά και στο σημείο που αναστρέφει εκλεπτύνοντας τη θέση του.

Θα χαιρόμασταν για οποιαδήποτε σχόλια, κριτικές ή παρατηρήσεις επί του κειμένου αλλά και επί του θέματος που πραγματεύεται.

Αντισημιτισμός και φασιστική προπαγάνδα

του Τέοντορ Αντόρνο

 μετάφραση : Γιώργος Στεφανίδης

Το κείμενο βρίσκεται στο βιβλίο: Theodor Adorno, The Stars Down to Earth, εκδ. Routledge, σελ. 218-231. Είναι γραμμένο στα αγγλικά και ο τίτλος του πρωτοτύπου είναι: Anti-semitism and Fascist Propaganda.

Ευχαριστούμε την Έφη Αυγήτα για τις μεταφραστικές της παρατηρήσεις.

Οι παρατηρήσεις που περιλαμβάνονται σε αυτήν την εργασία βασίζονται πάνω σε τρεις μελέτες που έγιναν από το Ερευνητικό Πρόγραμμα πάνω στον Αντισημιτισμό[i] υπό την αιγίδα του Ινστιτούτου Κοινωνικών Ερευνών στο πανεπιστήμιο Κολούμπια. Αυτές οι μελέτες αναλύουν ένα εκτεταμένο σώμα αντιδημοκρατικής και αντισημιτικής προπαγάνδας, αποτελούμενο κυρίως από στενογραφημένες σημειώσεις ραδιοφωνικών ομιλιών από ορισμένους αγκιτάτορες της Δυτικής Ακτής, φυλλάδια και εβδομαδιαίες εκδόσεις. Είναι κυρίως ψυχολογικής φύσης, μολονότι θίγουν συχνά οικονομικά, πολιτικά και κοινωνιολογικά προβλήματα. Κατά συνέπεια, αυτό που τίθεται εδώ υπό εξέταση είναι η ψυχολογική πλευρά της ανάλυσης της προπαγάνδας παρά το αντικειμενικό της περιεχόμενο. Ο στόχος δεν ήταν μια διεξοδική πραγμάτευση των χρησιμοποιούμενων μεθόδων, ούτε η διατύπωση μιας εμπεριστατωμένης ψυχαναλυτικής θεωρίας της αντιδημοκρατικής προπαγάνδας. Περαιτέρω, έχουν παραλειφθεί δεδομένα και ερμηνείες, [που είναι] γενικώς γνωστά στους εξοικειωμένους με την ψυχανάλυση. Ο στόχος ήταν, μάλλον, να επισημανθούν ορισμένα ευρήματα, τα οποία, μολονότι προκαταρκτικά και αποσπασματικά, ενδέχεται να προτείνουν πρόσθετη ψυχαναλυτική επεξεργασία.

Ντελέζ-Γκουαταρί: Η αιχμαλώτιση της πολεμικής μηχανής

Aπόσπασμα από το βιβλίο Mille Plateaux, Éd. de Minuit, Paris 1980, σ. 528-530 (κεφ. 13 με τίτλο «7000 av. J.-C. – Appareil de capture» [7.000 π.Χ. – Μηχανισμός αιχμαλώτισης]. Ο τίτλος και οι σημειώσεις με αστερίσκο προστέθηκαν από τον μεταφραστή.

Ας επιστρέψουμε στις θέσεις του Ντυμεζίλ: 1) η πολιτική κυριαρχία έχει δύο πόλους, τον τρομερό και μάγο Αυτοκράτορα, ο οποίος λειτουργεί με αιχμαλώτιση, δεσμούς, κόμβους, δίχτυα, και τον ιερέα και νομικό Βασιλέα, ο οποίος προβαίνει με συνθήκες, σύμφωνα, συμβόλαια (πρόκειται για το ζεύγος Βαρούνα-Μίτρα, Οντίν-Τυρ, Wotan-Tiwaz, Ουρανός-Ζευς, Ρωμύλος-Νουμάς …)· 2) μια λειτουργία πολέμου είναι εξωτερική προς την πολιτική κυριαρχία και διακρίνεται τόσο από τον ένα όσο και από τον άλλο πόλο (ο Ίντρα, ή ο Τορ, ή ο Τύλλος Οστίλιος …[1]).

1) Το μηχανισμό του κράτους τον κινεί έτσι ένας περίεργος ρυθμός, και πρώτα απ’ όλα ένα μεγάλο μυστήριο, που αφορά τους Θεούς-συνδέτες ή τους μαγικούς αυτοκράτορες, Μονόφθαλμους που εκπέμπουν  από ένα μοναδικό μάτι τα σημεία που αιχμαλωτίζουν, που δένουν εξ αποστάσεως. Οι βασιλείς-νομικοί είναι αντίθετα Μονόχειρες, που σηκώνουν το μόνο τους χέρι ως στοιχείο του δικαίου και της τεχνικής, του νόμου και του εργαλείου. Στη διαδοχή των κρατικών παραγόντων, αναζητήστε πάντα το Μονόφθαλμο και τον Μονόχειρα, τον Οράτιο Κόκλη και τον Μούκιο Σκαιόλα (τον Ντε Γκωλ και τον Πομπιντού;). Όχι ότι ο ένας έχει την αποκλειστικότητα των σημείων και ο άλλος των εργαλείων. Ο τρομερός αυτοκράτορας είναι ήδη υπεύθυνος των μεγάλων έργων· ο σοφός βασιλέας μεταφέρει και μετασχηματίζει όλο το καθεστώς των σημείων. Πάντως ο συνδυασμός σημεία-εργαλεία συνιστά το διακριτικό σημάδι της πολιτικής κυριαρχίας, ή τη συμπληρωματικότητα του κράτους.

Μισέλ Φουκώ, Εισαγωγή στη μη-φασιστική ζωή

εισαγωγικό σχόλιο στον  πρόλογο του Μ. Φουκώ 

Σαράντα χρόνια από την έκδοση του Αντι-Οιδίποδα και σαράντα χρόνια από την επανεμφάνιση του φασισμού και του ρατσισμού στη Γαλλία, αλλά και στην Αγγλία και την Ιταλία, μεταφράζουμε ένα απόσπασμα από τον πρόλογο του Μισέλ Φουκώ στην αμερικανική έκδοση του βιβλίου το 1977.

Το κείμενο του Φουκώ, εισαγωγή σε ένα αντί- που γίνεται μη-, συνιστά μια γραμμή απάντησης στο διαρκές, αλλά εντεινόμενο στον καιρό μας, ζήτημα του ρατσισμού και του φασισμού. Η διατυπωμένη από πολλούς πρόταση αντίστασης στο φασισμό, σαν έτοιμη λύση από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι το αντιφασιστικό μέτωπο περιοριζόμενο ή και επεκτεινόμενο ως τις δυνάμεις της κεντρικής πολιτικής σκηνής και αναφερόμενο κυρίως ή μόνο στη Χρυσή Αυγή ως την πολιτική μορφοποίηση του φασισμο-ρατσισμού.

Στον πρόλογο του Φουκώ διαγράφονται οι βασικές γραμμές μιας άλλης στρατηγικής. Μια σημερινή πρόσληψή του ίσως να έδειχνε ότι, πέραν ή επιπλέον του αντι-φασιστικού, το κείμενο μάλλον προσβλέπει στο μη-φασιστικό ως μια πρωτοβουλία μετασχηματισμού του εαυτού, ως διαδικασία συγκρότησης ενός μη-φασιστικού τρόπου ζωής. Πρόκειται για μια μη ομόλογη προς την εξουσία κίνηση συγκρότησης του εαυτού στα διάκενα του φασιστικού-ρατσιστικού διασκορπισμού που έχει εμποτίσει τους πόρους της κοινωνίας· για μια κάμψη του φασισμού με πρακτικές ασκήσεις απαγκίστρωσης και αναπτύχωσης (για να παραφράσουμε μια φράση του Ντελέζ για την "αρχή εσωτερικής ρύθμισης έναντι των συντακτικών εξουσιών της πολιτικής [...]" στον Φουκώ, βλ. Ντελέζ, Φουκώ, 2005, σ. 169-170).  Ο Φουκώ αρνείται τον ετεροκαθορισμό της στρατηγικής από το φασισμό και περιγράφει τις βασικές ποιότητες μιας μη-φασιστικής ζωής. Αυτή η γραμμή είναι η ριζική επιλογή απέναντι στη διαρκή παρουσία του φασισμού-ρατσισμού, ακόμη κι αν οι δυνάμεις της μη-φασιστικής αναπτύχωσης του εαυτού είναι ασταθείς, ακόμη κι αν αυτή η γραμμή απάντησης δεν αρκεί για τη ζοφερή παρουσία της Χρυσής Αυγής στη ζωή μας, ακόμα κι αν δεν αρκεί ως απάντηση στο διαρκές πολεμικό κάλεσμα της Χρυσής Αυγής. 
Όσο για το θέμα των συμμάχων, πέρα, και ίσως ενάντια αυτή τη φορά, από το κάλεσμα σε ένα μέτωπο που αναφέρεται στην κεντρική πολιτική σκηνή, σε μια εποχή κρίσης του μέχρι προ τινος καθεστώτος ρύθμισης της συσσώρευσης κεφαλαίου και κρίσης της κυβερνολογικής (governmentality) όπου οι κρατικές-κομματικές δυνάμεις επιλέγουν μια κατά κάποιο τρόπο επιστροφή σε έναν κυριαρχικό τύπο εξουσίας (sovereignty), το κείμενο προσφέρει μια ριζική απάντηση στο ερώτημα ποιοι μπορεί να είναι οι σύν-τροφοι σε μια μη-φασιστική συμμαχία.

Η γραμμή του Φουκώ είναι μια παράκαιρη στρατηγική γραμμή, μια στρατηγική αργού χρόνου μπροστά σε μια κατάσταση που κοχλάζει, αλλά κατά κάποιον τρόπο είναι η γραμμή που επανέρχεται ως διαρκώς επίκαιρη και δριμεία καθώς μιλά την επιθυμία και τις ποιότητες του γίγνεσθαι μη-φασίστας.[*]

 Μάριος Εμμανουηλίδης

Paul Celan, Φούγκα του θανάτου, 1944

Ο Celan απαγγέλει τη "Todesfuge"




                                                                                               

Mαύρο γάλα της αυγής σε πίνουμε τ΄ απόγευμα

σε πίνουμε  μεσημέρι και πρωί σε πίνουμε τη νύχτα

πίνουμε και πίνουμε

σκάβουμ΄ ένα τάφο στους άνεμους εκεί δεν είναι στριμωχτά

ένας άντρας κατοικεί στο σπίτι παίζει με τα φίδια γράφει

γράφει όταν σκοτεινιάζει στη Γερμανία τα χρυσά σου μαλλιά Μαργαρίτα

γράφει και βγαίνει απ΄ το σπίτι κι αστράφτουν τ΄αστέρια σφυρίζει στα λυκόσκυλά του

σφυρίζει στους εβραίους του διατάζει να σκάψουν ένα τάφο στο χώμα

μας διατάζει παίξτε τώρα για χορό